Citizen Journalism ဆိုသည္မွာ

Citizen Journalism  ဆိုသည္မွာ..သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကိုစုေဆာင္းျခင္း.၊ အစီရင္ခံျခင္း၊ သံုးသပ္ျခင္း ႏွင္႔အသိေပးတင္ျပေပးေသာ အခန္း႑တြင္ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေနမွဳမ်ားျဖစ္သည္။ Citizen Journalism ပါ၀င္ေသာသူမ်ားသည္… သတင္းစာ…စာနယ္ဇင္းလုပ္ငန္းတြင္…ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေနေသာ….စာနယ္ဇင္းသမားမ်ာ၊ လူထုသတင္းစာဆရာမ်ား.ႏွင္႔..မတူေပ…ထိုသတင္းစာဆရာမ်ားက..အေတြ႔အၾကံဳရိွျပီး..
ကြ်မ္းက်င္ေသာပညာရွင္မ်ား..မကြ်မ္းက်င္ေသာပညာရွင္မ်ား ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္ေနေသာလုပ္ငန္းမ်ားျဖစ္ၾကျပီး… Citizen Journalism ႏွင္႔မတူေပ Citizen Journalism သည္က တစ္သီးပုဂၢလ ဆန္ျပီး ျပည္သူမ်ားကိုယ္တိုင္ကိုယ္႔နည္းကိုယ္ဟန္ျဖင္႔ဖန္တီး…ထုတ္လုပ္ထားေသာမီဒီယာ မ်ားမွျဖစ္သည္။ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးတြင္…မီဒီယာအသစ္မ်ားကိုျဖစ္ေပၚေစေသာနည္းပညာမ်ား ၊လူမူေရးကြန္ယက္မ်ား၊ သတင္းျဖန္႕ေ၀ငွႏိုင္ေသာကြန္ယက္မ်ား၊ ဆယ္လူလာဖုန္းမ်ားျပားလာမွဳသည္ Citizen Journalism ႏွင္႔ ျပည္သူၾကားတြင္ဆက္သြယ္ႏိုင္မွဳကိုပိုပိုက်ယ္ျပန္႔လာေစခဲ႔ပါသည္။ ထို Citizen Journalism းမ်ားသည္….အခ်ိန္ႏွင္႔တေျပးတည္းထုတ္လြင္႔ေနေသာသတင္းဌာနမ်ားထက္
ပိုမိုလ်င္ျမန္ေသာသတင္းမ်ားကိုတင္ျပႏိုင္မွဳရိွေနသည္။
CitizenJournalism….…မ်ားသည္..အလြန္ေသးငယ္ေသာအမႈကိစၥမ်ားကိုပင္အခ်ိန္ႏွင္႔တေျပးညီ
နီးပါးတဟုန္ထိုးတင္ျပႏိုင္မွဳမ်ားရိွသည္။…သို႔ေသာ္ထိုသတင္းမ်ားကိုကြ်မ္းက်င္သတင္းမီဒီယာမ်ားမွ
…ျဖစ္ကတတ္ဆန္မွဳ..မေသသပ္မွဳဟုေ၀ဖန္ခံရတတ္သည္။ Citizen Journalism မ်ားပါ၀င္ပတ္သက္ေနေသာ..webiste မ်ားေလ႔လာၾကည္႔ေသာအခါ….quality controlသိပ္မရိွပဲ..အေၾကာင္းအရာစနစ္မက်မွဳမ်ားေတြ႕ရသည္ဟုလည္းဆိုသည္။ Citizen Journalism မ်ားအရိွန္အဟုန္ျဖင္႔သတင္းတင္ျပနိုင္မွဳသည္…နာမည္ၾကီးသတင္းမီဒီယာမ်ားအတြက္..ျခိမ္းေျခာက္မွဳ
အေျခအေနျဖစ္သည္ဟုလည္းဆိုသည္…။
Citizen Journalism မ်ားတြင္ပါ၀င္ပတ္သက္ေနသူမ်ားသည္ တခ်ိန္တခါက..ပရိသတ္အျဖစ္ရိွေနခဲ႔သူမ်ားလည္းျဖစ္သည္။ Citizen Journalismတြင္ပါ၀င္ေနေသာသူ….မ်ားသည္ကား…..သတင္းစာစာနယ္ဇင္းအေၾကာင္းအရာကို
သိရိွနားလည္သူမဟုတ္ပဲ..ေခတ္ေပၚနည္းပညာမ်ား၊ တကမၻာလံုးျဖန္႕ေ၀အသံုးျပဳေနေသာကြန္ယက္မ်ားကိုအသံုးျပဴရ်္ ေဆြးေႏြးျငင္းခံုျခင္း၊ သတင္းမီဒီယာမ်ားကို ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ေသာ္လည္းေကာင္း..အမ်ားႏွင္႕ပူးေပါင္း၍လည္းေကာင္းသတင္းအခ်က္အလက္မ်ား..
စစ္ေဆးမွုျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ဥပမာ သင္သည္ ျမိဳ႕နယ္ေကာင္စီအစည္အေ၀းအေၾကာင္းကိုသင္႔၏ဘေလာက္တြင္လည္းေကာင္း..forum တခုတြင္လည္းေကာင္းေရးသားေပးျခင္းျဖစ္သည္။သို႔မဟုတ္…သတင္းစာတြင္ေရးထားေသာထိုအစည္းအေ၀း
အေၾကာင္းကိုမိမိ၏အေတြ႔အၾကံဳေရးထားမွဳႏွင္႔မွန္ကန္မွဳရိွ၊မရိွ ျပန္လည္စစ္ေဆးတင္ျပျခင္းကိုလုပ္ေဆာင္သူ
လည္းျဖစ္သည္။ ထိုအစည္းအေ၀းအေၾကာင္း ဓါတ္ပံုတပံု.သို႕ ဗီဒီယိုအသံဖိုင္တဖိုင္.တင္သူလည္းျဖစ္နိုင္သည္။
Citizen Journalism မ်ားသည္…လူထုပရိတ္သတ္ပါ၀င္မွဳရိွေသာ မီဒီယာ မ်ား( ဖတ္ရွဳသူမ်ားမွ..ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မ်ားေရးေပးျခင္း၊ ကိုယ္တိုင္ေရးဘေလာ႔ခ္မ်ား၊ camera ျဖင္႔ ရိုက္ယူလာေသာ..ဓါတ္ပံု..Vedio တင္ျခင္း)၊ ကိုယ္တိုင္ရယူလာေသာသတင္းမ်ား ၊ ကိုယ္တိုင္အသံလႊင္႔ channel မ်ား၊ Mailing lists ၊ Newsletters တိုျဖစ္သည္။
အေမရိကန္ Citizen Journalism သမိုင္းCitizen Journalism မ်ား၏ ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳသည္ အေမရိကန္သမိုင္းတြင္က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔လည္းရိွခဲ႔သည္ဟုဆိုသည္။ စာနယ္ဇင္းသမားမ်ားသည္သူတို႔၏ပါ၀င္ပတ္သတ္ေရာက္ရိွႏိုင္မွဳဧရိယာမက်ယ္ျပန္႔ေသာေၾကာင္႔.
.ေခတ္ေပၚ.. citizen journalist မ်ားေပၚထြန္းခဲ႔ျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္။ထိုဂ်ာနယ္သမားမ်ားသည္....
ျပည္သူထဲကျဖစ္ျပီးမီဒီယာမ်ားမွတင္ျပမွဳမ်ားကိုျပန္လည္သံုးသပ္စစ္ေဆးျပီးျပည္သူမ်ားႏိုင္ငံေရးအျမင္
မွန္ကန္မွဳရိွေအာင္လုပ္ေဆာင္သူမ်ားလည္းျဖစ္ခဲ႔သည္။ (၁၉၈၈ US election တြင္ပိုမိုက်ယ္က်ယ္ျပန္႔ေပၚထြန္းလာခဲ႔သည္ဟုဆိုသည္)
စာနယ္ဇင္းသမားမ်ား၏သတင္းတင္ျပႏိုင္မွဳတိုးတက္လာေအာင္…အမ်ားၾကီးအေထာက္အကူျပဳခဲ႔သည္ဟု
လည္းဆိုသည္။ အစပိုင္းတုန္းက စာနယ္ဇင္းသမားမ်ားသည္အထူးစီမံကိန္းေတြကိုသာအေလးထားေရးျပီး..ထိုအရာမ်ားသည္ေငြကုန္က်မွဳ၊ အခ်ိန္ကုန္မွဳ ႏွင္႔ ဇာတ္လမ္းဆန္ေသာအရာမ်ားသာျဖစ္ခဲ႔သည္ဟုဆိုသည္။
ယေန႔နည္းပညာအသစ္မ်ားသည္.. Citizen Journalism မ်ားအတြက္အေျခအေနသစ္မ်ားကိုဖန္တီးႏိုင္ခဲ႔ျပီး..လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသည္..သတင္းမ်ားကိုမွတ္တမ္း
တင္ႏိုင္ျပီး..လူအမ်ားသို႔ခ်က္ခ်င္းျဖန္႔ေ၀ႏိုင္ေနျပီးျဖစ္သည္။
သတင္းစာမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင္႔ကို(Freedom of press) က်င္႔သံုးလာသည္ႏွင္႔အမွ်… သတင္းစာပညာအေၾကာင္းသိရိွလာမွဳက်ယ္ျပန္႔လာမွဳသည္ေပၚေပၚထင္ထင္ရိွလာခဲ႕သည္ဟုဆိုသည္။ Journalism ဆိုေသာ၀ါဟာရသည္ ၁၉၃၀ ခုနစ္တြင္ အေမ၇ိကန္အေရွ႕ပိုင္းတြင္ သတင္းစာအရိွန္အဟုန္ႏွင္႔ထုတ္ေ၀လာသည္ႏွင္႔အမွ်နာမည္ၾကီးလာခဲ႔ျခင္းျဖစ္ဟုဆိုသည္။..လိုအပ္ေသာ
စာေစာင္အ၇အတြက္လိုအပ္ေသာလူထုထံသို..ေစ်းႏွဳန္းသက္သာစြာပံုႏိွပ္ျဖန္႔ေ၀ေပးႏိုင္မွဳရိွခဲ႕သည္ဟုဆို။
စာေစာင္အသစ္မ်ားအျပိဳင္အဆိုင္ေၾကာ္ျငာျခင္း..ထုတ္ေ၀ျခင္းမ်ားလည္းျပဳလုပ္ခဲ႔သည္။ ၁၉ရာစုေႏွာင္းပိုင္မတိုင္မီထိ သတင္းစာ..စာေစာင္ထုတ္ေ၀မွဳမီဒီယာမ်ားသည္ ပုဂၢလိက ႏွင္႔ ကုပၼဏီမ်ား၏ စီပြားေရးအျပိဳင္အဆိုင္သေဘာတြင္ရိွခဲ႔ဟုဆိုသည္။

ဘယ္အရာေတြက  CJ တေယာက္ရဲ႔ သတင္းတင္ျပမႈကုိ ပုိမုိေကာင္းမြန္ေစသလဲ

သာမန္ထက္ထူးျခားၿပီးေတာ့ မၾကာေသးခင္ကျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြကုိ သတင္းလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ လူတစ္ဦးျဖစ္ေစ၊ ေနရာတစ္ခုျဖစ္ေစ၊ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုျဖစ္ေစ ထူးျခားေနတယ္ဆိုရင္ အဲဒါသတင္းပါပဲ။ ဥပမာ
- ကၽြန္ေတာ္ ေရခ်ဳိးခန္းထဲမွာ ေခ်ာ္လဲၿပီး ေခါင္းကြဲသြားတာ ကမၻာေက်ာ္သတင္းမျဖစ္ေပမယ့္
ဘန္ကီမြန္း ႏွာေစးေနတာကေတာ့ သတင္းေကာင္းတစ္ပုဒ္ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ လူပုဂၢိဳလ္ထူးျခားမႈေပါ့။
ဆားလင္းႀကီးၿမိဳ႕နယ္က ရြာတစ္ရြာမွာ လူတစ္ေယာက္ကားတုိက္ခံရ တာ သတင္းမီဒီယာမွာ ေတြ႕ဖို႔ခက္ေပမယ့္
နယူးေယာက္ၿမိဳ႕လယ္မွာ လူတစ္ေယာက္ ေျမာင္းထဲျပဳတ္က်သြားတာ သတင္းထူးတစ္ခုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
အဲဒါေတြအားလုံးအတြက္ အခ်ိန္အပုိင္းအျခား (နည္းပညာေ၀ါဟာရကေတာ့ အခ်ိန္ကုိက္ျဖစ္ျခင္း
- Timeliness) နဲ႔ စာဖတ္သူအတြက္ အက်ဳိးရွိေသာ သတင္းအခ်က္အလက္ေပးႏိုင္ျခင္း -
Informative) ေတာ့ ရွိဖို႔လိုပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ႏွစ္ဆယ္က ဒီေနရာမွာ ေရာ္နယ္ေရဂင္
မိန္႔ခြန္းေျပာသြားတယ္ဆိုတာ သတင္းမဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ သမုိင္းမွတ္တမ္းတစ္ခုျဖစ္ရင္ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။
သတင္းသမားေတြ အၿမဲေျပာေလ့ရွိတဲ့ စကားတစ္ခုကေတာ့ ``ေခြးက လူကို ကိုက္တာ သတင္းမဟုတ္ဘူး။
လူက ေခြးကုိကုိက္ရင္ အဲဒါသတင္းပဲ´´ လို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ သတင္းေထာက္ျဖစ္ဖို႔ ဘာလိုသလဲလို႔ ေမးရင္ သတင္းသမားျဖစ္ဖို႔ ထူးျခားတာေတြကုိ
သတိျပဳတတ္တဲ့ အေလ့အထေလးပဲလုိပါတယ္။ ဆုိပါေတာ့။ ဘက္ဂဒက္ၿမိဳ႕လယ္ေခါင္ကုိ ေရာက္ေနၿပီး
တိတ္ဆိတ္ေအးခ်မ္းေနတယ္ဆိုရင္ ဒါထူးျခားေနၿပီလို႔ ခံစားရတာမ်ဳိးေပါ့။ ဆက္ၿပီး ဘာထူးျခားတာလဲဆိုတာကုိ
ေလ့လာတတ္ရင္ေတာ့ သတင္းေထာက္ေကာင္းတစ္ေယာက္ျဖစ္ပါၿပီ။ ဒါေပမယ့္ ကိုယ္သိထား၊ ေလ့လာထားတာကုိ
ေဖာ္ျပတတ္ဖို႔၊ ေဖာ္ျပတဲ့ပုံစံေကာင္းမြန္ဖို႔က သတင္းေထာက္ေတြအတြက္ ႀကီးမားတဲ့ စိန္ေခၚမႈတစ္ခုပါ။
သတင္းတစ္ပုဒ္ရဲ႕ တန္ဖိုးနဲ႔ အဂၤါရပ္ေတြကုိ ေကာင္းေကာင္းသေဘာေပါက္ထားရင္ အခ်က္အလက္ျပည့္စုံတဲ့
သတင္းတစ္ပုဒ္ေရးဖို႔ ဘာမွ မခဲယဥ္းေတာ့ပါဘူး။

သတင္းအေျခခံ 

သတင္းတစ္ပုဒ္ဟာ `ဘ´ ေျခာက္လုံး (အဂၤလိပ္လိုေတာ့ 5 W's and H) နဲ႔ ျပည့္စုံရပါမယ္။ Who, What, When, Where, Why and How ေပါ့။ How မွာ How, How much/many, How often, How long စတာေတြ
အားလုံးပါပါတယ္။

သတင္းေထာက္နဲ႔ 5W's and H ကေတာ့ ခြဲလို႔မရပါဘူး။ သတင္းတစ္ပုဒ္လုိက္ၿပီ၊ အင္တာဗ်ဴးလုပ္ၿပီဆုိရင္
ဒီအခ်က္ေတြအားလုံးကို အေျခခံၿပီး စုစည္းရပါမယ္။ (အင္တာဗ်ဴးအတတ္ပညာကလည္း သတင္းေထာက္အရည္အခ်င္းေတြထဲမွာ
အေရးအႀကီးဆုံးအခ်က္တစ္ခ်က္ပါပဲ - စကားခ်ပ္)

အဲ...ျပႆနာက ေရးတဲ့အခ်ိန္မွာ လာေတာ့တာပဲဗ်။ အဲဒီ 5 W's and H ကုိ ဘယ္လုိေရးမလဲ။ ပထမအပုိဒ္၊
ထိပ္ဆုံးစာပုိဒ္ (Lead Paragraph) မွာ ဘာကုိ ထဲ့မလဲ။
ဥပမာဗ်ာ - ဒီေအာက္က လိုအပ္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ဆုိပါစုိ႔။

Who - ေမာင္မဲက ေမာင္ျဖဴကုိ
What - ရုိက္လုိက္သည္
When - မေန႔က ျမန္မာစာဆရာ သင္ခန္းစာပို႔ခ်ေနခ်ိန္
Where - စာသင္ခန္းထဲတြင္
Why - အျမင္ကတ္ေသာေၾကာင့္
How - ေက်ာကုန္းကုိ ေပတံျဖင့္ ခပ္ျပင္းျပင္း၊ ေမာင္ျဖဴ႕ေက်ာကုန္းတြင္ အရႈိးရာထင္ေလာက္ေအာင္နာ

ဒီအခ်က္အလက္ေတြကုိ အေျခခံၿပီး သတင္းတစ္ပုဒ္တည္ေဆာက္ၾကည့္ရေအာင္။


မေန႔က ျမန္မာစာဆရာ သင္ခန္းစာပို႔ခ်ေနခ်ိန္တြင္ ေမာင္မဲက ေမာင္ျဖဴ႕ကုိ စာသင္ခန္းထဲ၌

အျမင္ကတ္ေသာေၾကာင့္ ေက်ာကုန္းကုိ ေပတံျဖင့္ ခပ္ျပင္းျပင္း ရုိက္လိုက္ၿပီး ေမာင္ျဖဴ႕ေက်ာကုန္းတြင္
အရႈိးရာထင္ေလာက္ေအာင္ နာက်င္သြားသည္။

ဒီစာပုိဒ္မွာ `ဘ´ ေျခာက္လုံးဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြ အားလုံးပါပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘာအားနည္းခ်က္ရွိေနလဲဆိုတာကုိ
ေအာက္က စာပုိဒ္နဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ရေအာင္။

မေန႔က စာသင္ခန္းထဲတြင္ ေမာင္ျဖဴ႕ကုိ ေမာင္မဲက ေပတံျဖင့္ ရုိက္လုိက္သည္။


ျမန္မာစာဆရာသင္ခန္းစာပုိ႔ခ်ေနခ်ိန္တြင္ ေက်ာကုန္းကုိ ေပတံျဖင့္ ခပ္ျပင္းျပင္း ရုိက္လိုက္ျခင္း
ျဖစ္၍ ေမာင္ျဖဴ႕ေက်ာကုန္းတြင္ အရႈိးရာထင္ေလာက္ေအာင္ ထိနာက်င္သြားသည္။

ဒီေတာ့ ထိပ္ဆုံးစာပုိဒ္မွာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ အမ်ားႀကီးထဲ့လုိက္ရင္ too much
information ျဖစ္တာေၾကာင့္ စာဖတ္သူကုိ အာရုံေ၀၀ါးေစတာ ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပထမဦးစားေပးသတင္းအခ်က္အလက္ကုိ
ထိပ္ဆုံးမွာတင္ၿပီး ပံ့ပုိးေပးမယ့္ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ (Supportive information) ကုိ
ဒုတိယ စာပုိဒ္ (Second Para) နဲ႔ တတိယစာပုိဒ္ေတြမွာ ထားျခင္းအားျဖင့္ ပိုၿပီး ရွင္းလင္း၊
ဆြဲေဆာင္မႈရွိတဲ့ သတင္းတစ္ပုဒ္ ျဖစ္လာႏုိင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံျခားသတင္းေတြဖတ္တဲ့အခါ သတိထားၾကည့္ရင္ အဲဒီအခ်က္ကုိ ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။ ကၽြန္ေတာ္အခု
ဒီပုိ႔စ္ေရးေနတုန္း ဘီဘီစီမွာ တက္လာတဲ့ သတင္းေလးကုိ ဥပမာေပးပါမယ္။

'Many dead' in Iranian air crash (Headline)

At least 168 passengers and crew are feared dead (How Many?)

after a Caspian Airlines Plane crashed (What Happened?) in the north

of Iran (Where), state media says.

Wreckage was spread over a large area in a field in Jannatabad village, Qazvin

province, about 75 miles (120km) north-west of Tehran

(Where – more

precise/detailed location), state TV said.

The Tupolev aircraft was flying from the Iranian capital to Yerevan in Armenia

(Who

– more precise info), Iranian media said.

The cause of the crash, which happened soon after take-off, was not known. (How)

ဒီသတင္းမွာ အခ်က္အလက္ေတြကုိ စာပုိဒ္ ၄ ပုိဒ္မွာ ခြဲၿပီး ထည့္ေပးသြားတာ ေတြ႕ရပါ လိမ့္မယ္။
ကၽြန္ေတာ့္သေဘာနဲ႔ေျပာရရင္ ဒါ နည္းနည္းမ်ားပါတယ္။ အမ်ားဆုံး ၃ ပုိဒ္ေလာက္ပဲ ျဖစ္သင့္တယ္။
ဒါေပမယ့္ ပိုရွင္းလင္းၿပီး ဖတ္လုိ႔ အဆင္ေျပတာကုိ ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။ သီအိုရီအရကေတာ့
Lead Para မွာ အဂၤလိပ္စာလုံး (Word) ၂၅ ကေန ၃၀ ထက္ မပုိသင့္ပါဘူး။ အဲဒီထက္မ်ားသြားရင္
ရႈပ္ေထြးသြားတတ္ပါတယ္။

အေပၚက သတင္းမွာ ပထမစာပုိဒ္ဟာ စာလုံး ၂၅ လုံးနဲ႔ လုိရင္းကုိ တုိတိုနဲ႔ ထိထိမိမိ၊ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း
ေျပာႏုိင္တာ ေတြ႕ရပါတယ္။

အေတြ႕အႀကံဳေလးတစ္ခုေပါ့။ သင္တန္းတစ္ခုမွာ အေနာက္တုိင္းသူသင္တန္းဆရာမက ကၽြန္ေတာ္တို႔ကုိ
ရုတ္တရက္ Kiss ဆိုၿပီးထေအာ္လိုက္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔လည္း အူေၾကာင္ေၾကာင္ျဖစ္သြားတာေပါ့။
(ဆရာမကေတာ့ အသက္နဲနဲႀကီးပါၿပီ။ :P)

ၿပီးေတာ့ သူက အဲဒါ သတင္းေထာက္ေတြရဲ႕ အၿမဲတမ္းသတိထားရမယ့္ ေဆာင္ပုဒ္ျဖစ္တယ္လို႔ဆုိပါတယ္။
ပုိဆုိးတာေပါ့ဗ်ာ။ ပုိအူကုန္တာေပါ့။

ေနာက္ေတာ့မွ သူက ရွင္းျပပါတယ္။ Kiss ဆုိတာက Keep it simple, stupid! လုိ႔ဆိုလိုတာပါတဲ့။

သတင္းတစ္ပုဒ္ရဲ႕ ၀ိေသသလကၡဏာေတြအေၾကာင္း

ဆက္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တို႔ သတင္းတစ္ပုဒ္ရဲ႕ ၀ိေသသလကၡဏာေတြအေၾကာင္း ေဆြးေႏြးၾကည့္ ရေအာင္။ ¬သတင္း ၀ိေသသလကၡဏာ ဆိုတာကေတာ့ သတင္းေကာင္းတစ္ပုဒ္ျဖစ္ဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့အခ်က္ေတြပါပဲ။ တစ္နည္းအားျဖင့္ ဘယ္အခ်က္ေတြက
သတင္းျဖစ္ေစ တာလဲ ဆိုတာပါ။ သတင္းတန္ဖိုး (News Value or News Worthiness) ကုိ အဲဒီအခ်က္ေတြနဲ႔
ခ်ိန္ထိုးၾကည့္ပါတယ္။

အဲဒါေတြကေတာ့
၁) အခ်ိန္ကုိက္ျဖစ္ျခင္း (timeliness)
၂) နီးစပ္မႈ (proximity)
၃) ထူးျခားေသာ အရည္အေသြး (exceptional quality)
၄) ေနာက္ဆက္တြဲအက်ဳိးသက္ေရာက္ႏိုင္မႈ (possible future impact)
၅) ထင္ေပၚေက်ာ္ေစာမႈ (prominence)
၆) ပဋိပကၡ (conflict)
၇) ပါ၀င္သည့္ သို႔မဟုတ္ သက္ေရာက္မႈခံရသည့္ လူအေရအတြက္
၈) အက်ဳိးဆက္ (consequence)
၉) လူ႔သရုပ္ေဖာ္ (Human Interest)
၁၀) ေၾကကြဲဖြယ္ရာမ်ား (Pathos or Tragedies)

၁) အခ်ိန္ကုိက္ျဖစ္ျခင္း (timeliness)

သတင္းဆိုတာ အသစ္ျဖစ္ရပါမယ္။ မေန႔က ဘတ္စ္ကားေမွာက္တဲ့သတင္းဟာ ဒီေန႔လူေျပာမ်ားေနေပမယ့္
တစ္ပတ္ၾကာသြားရင္ တန္ဖိုးက်သြားပါၿပီ။

၂) နီးစပ္မႈ (proximity)

ကိုယ္ေနတဲ့ ၿမိဳ႕ရြာမွာ လူတစ္ေယာက္ေလာက္ H1N1 ကူးစက္ခံရတဲ့သတင္းကုိ မက္ဆီကုိ ႏိုင္ငံမွာ
လူ ၁၀၀ ေက်ာ္ H1N1 နဲ႔ ေသဆုံးသြားတဲ့ သတင္းထက္ ပုိစိတ္၀င္စားပါတယ္။ ဒီအခ်က္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး
ခၽြင္းခ်က္ေလးေတြေတာ့ ရွိတယ္။ ဥပမာ အေမရိကန္ရဲ႕ ႏိုင္ငံျခားေရး ေပၚလစီနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး
တစ္ကမၻာလုံးက စိတ္၀င္စားတာမ်ဳိးေပါ့။ ဆက္ရွင္းသြားပါမယ္။

၃) ထူးျခားေသာ အရည္အေသြး (exceptional quality)

ထူးျခားေသာအရည္အေသြးဆိုတာက သတင္းတစ္ပုဒ္ဟာ ဘယ္ေလာက္ထိ ထူးျခားသလဲ ဆိုတာကုိ ဆိုလုိတာပါ။
ဘယ္အပိုင္းက မဆုိေပါ့။ လူတစ္ေယာက္ ဟုိတယ္တစ္ခုမွာ စားဖိုမွဴး အလုပ္ရသြားတယ္ဆိုတာ သတင္းမဟုတ္ပါဘူး။
ဒါေပမယ့္ သူက လက္ႏွစ္ဖက္လုံး မရွိဘူး ဆိုရင္ေတာ့ ထူးျခားတဲ့ သတင္းတစ္ပုဒ္ျဖစ္သြားပါၿပီ။

၄) ေနာက္ဆက္တြဲအက်ဳိးသက္ေရာက္ႏိုင္မႈ (possible future impact)

ရုိးရုိးသတင္းတစ္ပုဒ္ကုိ ဖတ္ရတာထက္ ေနာက္ဆက္တြဲ ဘာျဖစ္လာႏုိင္မလဲဆိုတဲ့ ထင္ျမင္ခ်က္ေတြ
ေပးလို႔ရတဲ့ သတင္းမ်ဳိးကုိ လူေတြ ပုိစိတ္၀င္စားတတ္ပါတယ္။ သတင္းဖတ္ၿပီး ေဆြးေႏြးေနရတာမ်ဳိးေပါ့။
ဥပမာ - `A/H1N1 ေရာဂါပုိးသည္ ကမၻာတစ္ခုလုံးသုိ႔ ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားႏုိင္သည္´ ဆိုတဲ့သတင္းမ်ဳိးဟာ
ငါတို႔ ႏိုင္ငံကုိေကာ ေရာက္လာမွာလားဆုိတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္နဲ႔ သတင္းရဲ႕ တန္ဖိုးကုိ တက္လာေစပါတယ္။

၅) ထင္ေပၚေက်ာ္ေစာမႈ (prominence)

ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့သလိုပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္ ေရခ်ဳိးခန္းထဲမွာ ေခ်ာ္လဲၿပီး ေခါင္းကြဲသြားတာ
သတင္း မျဖစ္ေပမယ့္ လြင္မိုး ၃ ရက္ေလာက္တုပ္ေကြးမိလိုက္တာ ဂ်ာနယ္ေတြရဲ႕ မ်က္ႏွာဖုံးသတင္း
ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။ ရုပ္ရွင္သရုပ္ေဆာင္ေတြ၊ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ အႏုပညာရွင္ေတြ၊ အားကစားသမားေတြ စသူတို႔ရဲ႕ ေစ်း၀ယ္ထြက္တာကအစ လႈပ္ရွားမႈမွန္သမွ် သတင္း ျဖစ္ေနတာကုိ ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။

၆) ပဋိပကၡ (conflict)

ပဋိပကၡပုံစံအမ်ဳိးမ်ဳိးကုိ ေလ့လာသူေတြ စိတ္၀င္စားၾကပါတယ္။ တုိင္းျပည္ႏွစ္ခုၾကား ပဋိပကၡ
ျဖစ္ေစ၊ တုိင္းျပည္တစ္ခုရဲ႕ ပဋိပကၡ ျဖစ္ေစ၊ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕ႏွစ္ခုၾကားက ပဋိပကၡျဖစ္ေစ
လူေတြ စိတ္၀င္စားၾကပါတယ္။

၇) ပါ၀င္သည့္ သို႔မဟုတ္ သက္ေရာက္မႈခံရသည့္ လူအေရအတြက္

သတင္းတစ္ပုဒ္မွာ လူမ်ားမ်ားပါ၀င္ပတ္သက္ေလ သတင္းတန္ဖိုးျမင့္ေလပါပဲ။ ရပ္ကြက္တစ္ခု မွာ
အမိန္႔တစ္ခုထုတ္ျပန္တာနဲ႔ တုိင္းျပည္တစ္ျပည္မွာ အမိန္႔တစ္ခုထုတ္ျပန္တာ မတူပါဘူး။ တုိင္းျပည္ရဲ႕
အမိန္႔က သက္ေရာက္မႈရွိတဲ့သူ ပိုမ်ားတာေၾကာင့္ ပုိစိတ္၀င္စားၾကပါတယ္။

၈) အက်ဳိးဆက္ (consequence)

ကြန္ပ်ဴတာစနစ္တစ္ခုထဲမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ႕တာ သတင္းမဟုတ္ေပမယ့္ အဲဒီဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္
ဘဏ္လုပ္ငန္းေတြ ရပ္တန္႔သြားတယ္၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ ထိခုိက္သြားတယ္ဆိုရင္ေတာ့ သတင္းျဖစ္လာပါတယ္။
ဆန္စပါးအထြက္နည္းတာကုိ ၿမိဳ႕ေပၚက လူေတြ သိပ္စိတ္၀င္စားေလ့ မရွိေပမယ့္ အဲဒီအတြက္ ဆန္ေစ်းေတြတက္လာႏိုင္တာေၾကာင့္
စိတ္၀င္စားလာတတ္ပါတယ္။

၉) လူ႔သရုပ္ေဖာ္ (Human Interest)

လူ႔သရုပ္ေဖာ္သတင္းေတြက မ်ားေသာအားျဖင့္ သတင္းေအး (Soft news) ေတြပါ။ ဥပမာ အေနနဲ႔ဆုိရင္ေတာ့
ကေလးအလွၿပိဳင္ပြဲမွာ ဆုရသြားတဲ့ ကေလးအေၾကာင္းတို႔၊ ဟုိးႏွစ္ႏွစ္ေလာက္က 7 Days
Journal မွာ ေရးသြားတဲ့ မ်က္မျမင္ႏွစ္ဦး ရန္ကုန္တကၠသိုလ္၊ စိတ္ပညာဌာနက ဖြင့္တဲ့
Social Work သင္တန္းတက္ခြင့္ရတာတို႔လိုေပါ့။ အဲဒီ့ လူ႔သရုပ္ေဖာ္ ရႈေထာင္မ်ဳိးေတြကုိ
ရုိးရိုးသတင္းေတြကေနလည္း ရွာလို႔ရပါတယ္။ ဥပမာ - နာဂစ္မုန္တုိင္းတုိက္ခတ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ
လႈိင္သာယာက အမ်ဳိးသမီးတစ္ဦး ကေလးမီးဖြားလိုက္ၿပီး သူ႔ကေလးကုိ နာဂစ္လို႔ အမည္ေပးတာမ်ဳိးေပါ့။
ဒါမ်ဳိးက မုန္တုိင္းကေန ခြဲထြက္ၿပီး လူပုဂၢိဳလ္အေပၚကုိ အသားေပးမႈပုိတဲ့ လူ႔သရုပ္ေဖာ္သတင္းေတြပါ။

၁၀) ေၾကကြဲဖြယ္ရာမ်ား (Pathos or Tragedies)

လူေတြဟာ တျခားသူေတြရဲ႕ ကံမေကာင္းအေၾကာင္းမလွမႈေတြကုိ သိခ်င္၊ ၾကားခ်င္ၾကတယ္ ဆိုတာ ျငင္းလို႔မရပါဘူး။
အဲဒီလို အေၾကာင္းအရာေတြကုိ သိၾကားၿပီးရင္ စိတ္မေကာင္းတာ၊ သနားတာ၊ ကုိယ္ခ်င္းစာတာစတဲ့
ခံစားမႈေတြ တုံ႔ျပန္ရတာကုိ လူ႔သဘာ၀က ႏွစ္သက္တတ္ပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ကေတာ့ ဒါမ်ဳိးကို `မ်က္ရည္ဆြဲထုတ္တဲ့
သတင္း´ လို႔ေျပာေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီသတင္းမ်ဳိးက လူေတြနဲ႔ခ်ည္းပဲ ဆုိင္တာေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။
ဥပမာ ေခြးေလးတစ္ေကာင္ဟာ တစ္လေက်ာ္ေလာက္က ေသဆုံးသြားတဲ့ သူ႔သခင္ ျပန္လာမွာကုိ ေစာင့္ေနက်ေနရာကေန
ေန႔တုိင္း ေစာင့္ေမွ်ာ္ေနတယ္ ဆိုတဲ့ သတင္းမ်ဳိးကလည္း စိတ္မေကာင္းစရာျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

ဒီအခ်က္ေတြက ေယဘုယ်အခ်က္ေတြပါ။ ေခါင္းစဥ္ေတြ အကြဲအလြဲရွိႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သေဘာတရားကေတာ့
အတူတူပါပဲ။ တခ်ဳိ႕ကလည္း Conflict ဆိုတဲ့ေနရာမွာ Dynamic လို႔ ဆုိတတ္ၾကပါတယ္။ လႈပ္ရွားအသက္၀င္ေနတဲ့
သတင္းမ်ဳိးလို႔ ဆိုလိုတာေပါ့။ သေဘာတရားေတြ ကေတာ့ အတူတူပါပဲ။

သတင္းတစ္ပုဒ္မွာ အဲဒီအခ်က္ေတြနဲ႔ ကိုက္ညီၿပီ၊ 5 Ws and H အခ်က္ေတြလည္းရၿပီဆိုရင္ သတင္းေရးလို႔ရပါၿပီ။
အဲဒီလို သတင္းေရးတဲ့ ေနရာမွာ သတင္းေထာက္ေတြ အခက္အခဲ အေတြ႕ရဆုံးက ခံစားမႈကုိ ေရွာင္က်ဥ္ရတာပါပဲ။
သတင္းေထာက္လည္း လူသားပဲေလ။ ခံစားတတ္တာေပါ့။ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုကို ကိုယ္တုိင္ကိုယ္က် သြားၾကည့္၊
ေမးၿပီးလာတဲ့အခါ က်ေတာ့ ပိုေတာင္ ခံစားရေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ သတင္းေရးတဲ့ အခါမွာ အဲဒီခံစားခ်က္ကုိ
ေရွာင္ဖို႔ အေရးႀကီးလာပါတယ္။ သတင္းေထာက္ဆုိတာ သတင္းထဲမွာ ခံစားခ်က္၊ အထင္အျမင္ထည့္ခြင့္
လုံး၀ (လုံး၀) မရွိဘူးေလ။ အဲဒါကလည္း ေတာ္ေတာ္ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ ကိစၥပဲ။

သတင္းသမားတစ္ေယာက္ဟာ သတင္းထဲမွာ ကိုယ္ရဲ႕ အထင္အျမင္ကုိ လုံး၀ထည့္ခြင့္မရွိပါဘူး။ ထည့္မိရင္လည္း အဲဒါဟာ သတင္းလို႔ ေခၚလို႔မရေတာ့ပါဘူး။ သတင္းမဟုတ္တဲ့ သတင္းစာရဲ႕ အျခားက႑ေတြမွာ အထင္အျမင္ ေတြ ေရးလို႔ရပါတယ္။
အဲဒီေတာ့ အခ်က္အလက္ဆိုတာဘာလဲ၊ အထင္အျမင္ဆိုတာဘာလဲ ခြဲျခားသိဖို႔လိုလာပါတယ္။ တခ်ဳိ႕ကိစၥေတြကေတာ့
ရွင္းရွင္းလင္းလင္းခြဲျခားလို႔ ရပါတယ္။
ဥပမာ - ``ေက်ာ္ေက်ာ္သည္ အသားမဲသည္´´ ဆိုတာ ထင္ရွားတဲ့ အခ်က္အလက္ပါ။ အထင္အျမင္နဲ႔
ေျပာေနတာမဟုတ္ပါဘူး။
အဲဒါကုိပဲ `` ေက်ာ္ေက်ာ္သည္ အသားမဲေသာ္လည္း သေဘာေကာင္းသည္´´ ဆုိရင္ အထင္အျမင္ျဖစ္သြားပါၿပီ။
အသားမဲတယ္ဆိုတာက ျမင္ေနရတယ္ေလ။ သေဘာေကာင္းတယ္ဆိုတာကုိ ဘာနဲ႔ တုိင္းတာမလဲ။ ေကာင္မေလးေတြနဲ႔
ေတြ႕ရင္ သေဘာေကာင္းေပမယ့္ ေကာင္ေလးေတြဆုိ သေဘာေကာင္းခ်င္မွ ေကာင္းမွာေပါ့။

၁။ ေကာင္မေလးတစ္ေယာက္ လမ္းေလွ်ာက္လာသည္။
၂။ လွပေသာ ေကာင္မေလးတစ္ေယာက္ လမ္းေလွ်ာက္လာသည္။
ဆိုတဲ့ စာေၾကာင္းႏွစ္ေၾကာင္းကုိ ယွဥ္ၾကည့္လိုက္ပါ။

တစ္ခါတရံမွာ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကုိ ရွင္းျပဖို႔ လိုလာတတ္ပါတယ္။ သတင္းေထာက္ တစ္ေယာက္ဟာ အဲဒီလို အေၾကာင္းရာတစ္ခုခုကုိ ရွင္းျပတဲ့အခါမွာ အခ်က္အလက္ပဲ ျဖစ္ရပါမယ္။ အရွင္းလြန္သြားရင္ေတာ့
သုံးသပ္ခ်က္ေပးသလိုျဖစ္ၿပီး အထင္အျမင္ျဖစ္ သြားတတ္ပါတယ္။
ဥပမာ -
လာမည့္ သီတင္းပတ္အတြင္း အေမရိကန္သမၼတအုိဘားမားသည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သုိ႔ လာေရာက္ၿပီး

ေက်ာ္ေက်ာ္ႏွင့္ ေတြ႕ဆုံကာ ၾသ၀ါဒခံယူမည္ဟု အိမ္ျဖဴေတာ္မွ ေျပာၾကားသည္။

ထိုကဲ့သုိ႔ လာေရာက္ျခင္းမွာ အုိဘားမားက ေက်ာ္ေက်ာ္အား အလြန္ေလးစားၿပီး လက္ရွိ ရင္ဆုိင္
ေနရေသာ အခက္အခဲမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အႀကံဥာဏ္ေတာင္းခံလိုေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပုံရသည္။
ဆိုရင္ ဘယ္လိုေနလဲ။ (ရယ္စရာႀကီးေနာ္)။ ပထမအပုိဒ္က သတင္းအခ်က္အလက္ကုိ ဒုတိယ အပုိဒ္က
ပံ့ပုိးၿပီး ရွင္းျပေပးထားတာပါ။ ဘာေၾကာင့္ အုိဘားမားက ေက်ာ္ေက်ာ္နဲ႔ လာေတြ႕ခ်င္တာလဲ ဆိုတာကိုေပါ့။
(အရသာရွိလိုက္တာ) ဒုတိယ အပုိဒ္က ေရးသားသူရဲ႕ အထင္အျမင္ သက္သက္ ျဖစ္ေနတာကုိ ေတြ႕ရပါလိမ့္မယ္။
(စိတ္ကူးယဥ္တာလဲ ပါရင္ပါမွာေပါ့ေနာ္) ဒါေပမယ့္ အဲဒါကုိပဲ ….
ဥပမာ -
လာမည့္ သီတင္းပတ္အတြင္း အေမရိကန္သမၼတအုိဘားမားသည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သုိ႔ လာေရာက္ၿပီး

ေက်ာ္ေက်ာ္ႏွင့္ ေတြ႕ဆုံကာ ၾသ၀ါဒခံယူမည္ဟု အိမ္ျဖဴေတာ္မွ ေျပာၾကားသည္။

ထိုကဲ့သုိ႔ လာေရာက္ျခင္းမွာ အုိဘားမားက ေက်ာ္ေက်ာ္အား အလြန္ေလးစားၿပီး လက္ရွိ ရင္ဆုိင္

ေနရေသာ အခက္အခဲမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အႀကံဥာဏ္ေတာင္းခံလိုေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု အိမ္ျဖဴေတာ္
ေျပာေရးဆိုခြင့္ရွိသူ မစၥတာ အာဖ်ံကြီးက ေျပာသည္။
ဆိုရင္ေတာ့ အထင္အျမင္မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ တစ္ဆင့္ေျပာစကားျဖစ္တဲ့အတြက္ သတင္းေရးသားသူ သတင္းေထာက္ရဲ႕
အာေဘာ္နဲ႔ လြတ္ကင္းသြားပါၿပီ။ အဲဒီလို အျငင္းပြားဖြယ္ ရွိလာႏိုင္ရင္ အခ်က္အလက္ကုိျဖစ္ျဖစ္၊
အထင္အျမင္ကုိျဖစ္ျဖစ္ Attribute လုပ္ရပါမယ္။ ဘယ္သူ၊ ဘယ္၀ါေျပာတယ္ဆိုတာမ်ဳိးေပါ့။
အႏွစ္ခ်ဳပ္ၿပီးေျပာရရင္ေတာ့ ျပန္လွန္အျငင္းပြားလို႔၊ ေမးခြန္းထုတ္လို႔ မရတာက အခ်က္အလက္၊
ေတြးစရာ၊ အျငင္းပြားစရာ၊ ေစာဒကတက္စရာ ျဖစ္လာႏိုင္တာက အထင္အျမင္လို႔ အၾကမ္းဖ်င္းမွတ္
ထားႏုိင္ပါတယ္။
သတင္းေတြ မ်ားမ်ား ဖတ္ၿပီး ခြဲျခားၾကည့္ရင္ ပိုသိလာပါလိမ့္မယ္။
ဒီအခ်က္အလက္ေတြအျပင္ အင္တာဗ်ဴးနည္းပညာ၊ ေဆာင္းပါးေရးသားနည္း၊ သတင္းေထာက္က်င့္၀တ္စတဲ့ အေရးႀကီးတာေတြ ရွိပါေသးတယ္။